Kinderen hebben recht op een schone en gezonde omgeving
zegt het VN-Comité voor de Rechten van het Kind in een helder advies.
Het VN Comité voor de Rechten van het Kind heeft zich onomwonden uitgesproken. De drievoudige planetaire crisis (de klimaatcatastrofe, de ineenstorting van de biodiversiteit en de vervuiling van de leefomgeving in velerlei vormen) “is an urgent and systemic threat to children’s rights globally”.
Het Comité (officieel The Committee on the Rights of the Child, CRC) is één van de tien zogenaamde Human Rights Treaty Bodies. Zij bestaan uit onafhankelijke experts in hun vakgebied en monitoren de implementatie van het betreffende Verdrag, in dit geval de Convention on the Rights of the Child, het Kinderrechten verdrag. Zij worden daarbij ondersteund door de staf van het Bureau van de Hoge Commissaris voor de Mensenrechten in Geneve. Staten zijn verplicht elke vijf jaar aan het Comité te rapporteren op basis waarvan het Comité zorgen kan uitspreken en aanbevelingen kan doen aan het betreffende lidstaat. Ook kan het Comité individuele klachten (van in dit geval veelal kinderen) ontvangen, daarnaar onderzoek doen en zich daarover uitspreken. Tenslotte publiceert het Comité zogeheten Algemene Commentaren (General Comments) over specifieke thema's binnen de reikwijdte van het Verdrag.
Het General Comment no. 26, waaraan hier wordt gerefereerd, werd op 22 augustus 2023 gepubliceerd onder de titel 'Children’s rights and the environment, with a special focus on climate change'. Aan de publicatie ging een omvangrijke consultatie vooraf, ondersteund door een team van 12 jonge adviseurs tussen de 11 en 17 jaar, en met niet minder dan 16.331 bijdragen van kinderen van over de hele wereld. Hier vindt u de volledige tekst:
Kinderrechten zijn wereldwijd weinig omstreden. Het Kinderrechtenverdrag is door 196 landen ondertekend. Want wie kan er nu tegen de bescherming van kinderen zijn? Dat is de theorie. De praktijk is diametraal anders.
De Convention on the Rights of the Child werd op 20 november 1989 door de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties aangenomen. Inmiddels is de Conventie door 196 lidstaten geratificeerd; alleen de Verenigde Staten zijn nog niet tot ratificatie overgegaan. De Conventie omvat zowel burgerlijke en politieke rechten, als ook economische, sociale en culturele rechten in opgenomen voor alle personen onder de 18. Hier de volledige tekst.
Voor Nederland trad de Conventie in werking op 8 maart 1995. Nederland heeft drie voorbehouden gemaakt: geen zelfstandig recht op sociale zekerheid; toepassing volwassenenstrafrecht voor kinderen van 16 en 17 jaar in incidentele gevallen; en een beperking van rechtshulp en hoger beroep in geval van lichte vergrijpen.
Er zijn twee Optional Protocols aan de Conventie toegevoegd. De eerste handelt over Kinderen in Gewapend Conflict en de tweede over Kinderhandel, Kinderprostitutie en Kinderpornografie.
Maar net als bij andere mensenrechtenverdragen lopen de theorie en de praktijk fundamenteel uiteen. Enerzijds doordat lidstaten verdragen willens en wetens schenden, maar anderzijds ook doordat lidstaten niet de volledige consequenties onder ogen willen zien van datgene wat zij in de verdragen hebben vastgelegd. Dat laatste is zeker ook het geval bij alles wat te maken heeft met klimaat, biodiversiteit en vervuiling.
Het VN Comité voor de Rechten van het Kind stelt in General Comment 26 drie zaken aan de orde. Kinderen (kwetsbare kinderen voorop) worden nu op ditzelfde moment getroffen door de directe gevolgen van de drie crises. Een goede toekomst wordt kinderen ontnomen door de voortschrijdende consequenties ervan. En kinderen hebben onvoldoende stem in het wereldwijde debat hierover.
In het Kinderrechtenverdrag wordt op twee plaatsen expliciet gewezen op het milieu. Artikel 24 stelt dat "ieder kind recht heeft op de grootst mogelijke mate van gezondheid en op voorzieningen voor de behandeling van ziekte en het herstel van de gezondheid". Dit recht moet worden verwezenlijkt door maatregelen o.a. "c. om ziekte, ondervoeding en slechte voeding te bestrijden, mede binnen het kader van de eerstelijnsgezondheidszorg, door onder andere het toepassen van gemakkelijk beschikbare technologie en door het voorzien in voedsel met voldoende voedingswaarde en zuiver drinkwater, de gevaren en risico's van milieuverontreiniging in aanmerking nemend". En in artikel 29 wordt gesteld dat "het onderwijs aan het kind dient te zijn gericht op" o.a. "e. het bijbrengen van eerbied voor de natuurlijke omgeving".
Maar daarnaast verwijst het Comité naar de enorme ontwikkeling, die - sinds 1989 - de relatie tussen mensenrechten en milieu heeft doorgemaakt, zoals de erkenning van "the human right to a clean, healthy and sustainable environment by the General Assembly and the Human Rights Council", en naar de ontwikkeling van het internationale milieurecht in het algemeen.
En naast die directe gevolgen van de milieuproblematiek voor de gezondheid en de ontwikkeling van kinderen, wijst het Comité op de gelijkheid tussen de generaties, waar het gaat om mensenrechten: "Beyond their immediate obligations under the Convention with regard to the environment, States bear the responsibility for foreseeable environment-related threats arising as a result of their acts or omissions now, the full implications of which may not manifest for years or even decades."
En vervolgens loopt het Comité de hele Conventie na op de relatie met het milieuvraagstuk: * Non-discriminatie (art. 2) in relatie tot specifiek kwetsbare groepen; * de belangen van het kind als uitgangspunt bij alle beslissingen van overheden (art. 3); * het inherente recht op leven en ontwikkeling (art. 6); * het recht gehoord te worden (art. 12); * het recht op vrije meningsuiting (art. 13), vereniging en vergadering (art, 15); * toegang tot informatie (art. 13 en 17); * bescherming tegen alle vormen van geweld (art. 19); etc.
Het Comité concludeert tenslotte dat de Conventie impliciet het 'recht van kinderen op een schoon, gezond en volhoudbaar milieu inhoudt en dat "the substantive elements of this right are profoundly important for children, given that they include clean air, a safe and stable climate, healthy ecosystems and biodiversity, safe and sufficient water, healthy and sustainable food and non-toxic environments."
"Volwassenen" - de politici van nu op alle niveaus van de samenleving - 'nemen hun verantwoordelijkheid niet', zegt de 14-jarige Francisco Vera uit Colombia. En dus stappen ook kinderen en jongeren in toenemende mate naar de rechter.
Waar zogenaamde volwassenen hun verantwoordelijkheid niet nemen, worden ook kinderen en jongeren mondiger, duidelijker en harder in hun stellingname, bijvoorbeeld in de vorm van klimaatstakingen. En uiteindelijk zien ook zij vaak de rechterlijke macht als enige uitweg om nog iets te bereiken. In de Amerikaanse staat Montana spande een groep jongeren de eerste constitutionele klimaatzaak aan: Held vs Montana, die leidde tot een baanbrekende uitspraak, waarbij de rechter vaststelde dat hun "claim that a stable climate is included in a right to a “clean and healthful environment”, guaranteed in the state’s constitution." En binnenkort staat een groep Portugese jongeren voor het Europese Hof voor de Rechten van de Mens.