Intolerantie mag nooit 'normaal' worden

Kort geleden was ik verzeild geraakt in twee 'polemieken'. De ene ging over een column op De Correspondent: een verschil van mening over een tekst die in mijn optiek geen recht deed aan de diepere inhoud van het landbouwvraagstuk. Ik schreef het in een half uurtje, en liet het achter me. De tweede was van een andere orde: een reactie op een column in het Dagblad van het Noorden, waarin mijn geliefd Noord Nederlands Orkest werd gebruikt om een anti-woke verhaal aan op te hangen. Ik overwoog lang om er niet op te reageren. Maar de column had mij geraakt, ik was er boos over, en het duurde even voordat ik een toon had gevonden, die mijn boodschap niet meer in de weg stond.

Toen las ik dit verhaal van Sander Schimmelpenninck en begreep ik beter wat me zo geraakt had.

"Dingen die volkomen normaal waren, zoals emancipatiebewegingen, worden door extreem-rechts geproblematiseerd en gediskwalificeerd als woke. Een grote stap terug en merkwaardig bovendien, aangezien datzelfde extreem-rechts homorechten decennialang beweerde te verdedigen tegen de islam. Het bestempelen van basale mensenrechten als ‘extreem’ past in een patroon; extreem-rechts wil langzaamaan alles wat het niet bevalt ‘controversieel’ maken, zodat intolerantie normaal kan worden."

Dat normaliseren van intolerantie is zo subtiel, zo geleidelijk, dat elke keer als je iets tegenkomt, je de neiging hebt om het laten voor wat het lijkt te zijn: een niemendalletje, ook maar een mening, zo erg toch niet...?

In 'De wereld van gisteren' beschrijft Stefan Zweig de aanloop naar de twee Wereldoorlogen. Over die laatste fase schrijft hij: "We geloofden in het bestaan van een Duits, een Europees, een wereldgeweten dat verankerd was in onze rechtsopvattingen... Het nationaalsocialisme hoedde er zich in zijn gewetenloze misleidingstechniek wel voor zijn doeleinden in al hun radicaliteit te laten zien voordat het de wereld gehard had. Steeds maar een enkele pil en dan een ogenblik afwachten of die niet te sterk was geweest, of het geweten van de wereld deze dosis nog kon verdragen. En omdat het Europese geweten – tot schade en schande van onze beschaving – ijverig zijn onverschilligheid toonde, werden de doses steeds sterker, tot ten slotte heel Europa eraan te gronde ging."

Zeker, er zijn hele grote verschillen tussen toen en nu. Maar wat nu als al die kleine speldenprikken leiden tot een groter geheel. Een inhumane deal met een dictator geregeld door een liberale leider en een politieke erfgenaam van Mussolini. Partijprogramma's van voorheen nette burgerlijke partijen, die kleine beetjes intolerantie binnenlaten om hun kiezers niet kwijt te raken. Een rechts-extreme opvolger voor een falende Biden, een falende Macron.

Ook nu is er weer dat stemmetje in mijn achterhoofd: maak je het niet te groot, het valt toch wel mee? Dan is het goed om Zweig te herlezen. En om - met Sander Schimmelpenninck - gewoon toch maar te reageren op dingen, voor wat het waard is.